Τετάρτη 18 Απριλίου 2012

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΤΥΑ ΚΑΙ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ



Το Κοινωνικό Κεφάλαιο μπορεί να ορισθεί ως συσσώρευση συλλογικής γνώσης οργανωτικής κουλτούρας, αλληλεγγύης, κοινής εμπιστοσύνης και δημιουργικής θεσμικής λειτουργίας και αναπτύσσει κοινωνικές δεξιότητες. Τα κοινωνικά δίκτυα και ο εθελοντισμός είναι οι βασικοί συντελεστές για την συγκρότησή του. Το κοινωνικό κεφάλαιο συμπληρώνει και υποκαθιστά σε μεγάλο βαθμό το οικονομικό κεφάλαιο που είναι απαραίτητο για τις επενδύσεις, δημιουργώντας εμπιστοσύνη στις συναλλαγές και μείωση του κόστους καθώς και πιστοληπτική ικανότητα. Σύμφωνα με αντίστοιχες μελέτες το κοινωνικό κεφάλαιο είναι έννοια σύμφυτη με την κοινωνική δομή, διευκολύνει την ατομική δράση και τη νοηματοδοτεί τις συνεργασίες και τις κοινωνικές αναπτυξιακές Συμπράξεις..




Τα  τελευταία χρόνια, η σταδιακή επίγνωση ότι ούτε το κράτος ούτε η αγορά μπορούν να λύσουν, κατ' αποκλειστικότητα, τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα έχει φέρει στο προσκήνιο την έννοια του κοινωνικού κεφαλαίου, που γεφυρώνει τη δημόσια με την ιδιωτική σφαίρα. Από τους Ευρωπαίους πολιτικούς πρώτος χρησιμοποίησε τον όρο, ο Tony Blair, το 1995,

Ο όρος «κοινωνικό κεφάλαιο» χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο ως έννοια αλληλένδετη με την κοινωνία πολιτών, αλλά δεν περιορίζεται σε αυτήν, εφόσον περιλαμβάνει τόσο τα τυπικά, όσο και τα άτυπα κοινωνικά δίκτυα και τις κοινές αξίες. Ο ορισμός του Woolcock (1998) ότι το κοινωνικό κεφάλαιο περιλαμβάνει όλες τις αξίες και τα δίκτυα που διευκολύνουν την ομαδική δράση βασίζεται σε αυτήν ακριβώς την αλληλεπίδραση με την κοινωνία των πολιτών. Στη διεθνή συζήτηση η σύνδεση των μη κυβερνητικών οργανώσεων με την έννοια της «κοινωνίας των πολιτών» γίνεται με αναφορά κυρίως στο Τοκβιλιανό παράδειγμα, που προαναφέραμε, σύμφωνα με το οποίο η «κοινωνία των πολιτών» είναι ένας χώρος όπου οι οργανωμένοι πολίτες αξιοποιούν την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι ως θεσμικό αντίβαρο στον κρατικό αυταρχισμό, ως δύναμη εκδημοκρατισμού «από τα κάτω», ως «σχολείο δημοκρατίας», ως μέθοδο παραγωγής «κοινωνικού κεφαλαίου» και ακόμη ως όχημα για κοινωνικές δράσεις που συμβάλλουν στο «κοινό καλό».

Πιο απλά, η διαρκής αναβάθμιση σε συνάρτηση με την προσφορά υπηρεσιών από την πλευρά των Οργανώσεων της Κοινωνίας Πολιτών διαμορφώνει, συγκεντρώνει και αναπτύσσει το «κοινωνικό κεφάλαιο» που δεν είναι άλλο από τον συνεργατισμό, τον εθελοντισμό και τους θεσμούς αλληλεγγύης που ενώ δεν αποσκοπούν στο κέρδος, συμβάλλουν στο κοινωνικό εισόδημα και αποφέρουν κοινωνικό όφελος κι απασχόληση ενσωματώνοντας την κοινωνική εταιρική ευθύνη. Υπό αυτό το πρίσμα το Κοινωνικό Κεφάλαιο μπορεί να ορισθεί ως συσσώρευση συλλογικής γνώσης οργανωτικής κουλτούρας, αλληλεγγύης, κοινής εμπιστοσύνης και δημιουργικής θεσμικής λειτουργίας και αναπτύσσει κοινωνικές δεξιότητες. Το κοινωνικό κεφάλαιο συμπληρώνει και υποκαθιστά σε μεγάλο βαθμό το οικονομικό κεφάλαιο στις επενδύσεις, δημιουργώντας εμπιστοσύνη και πιστοληπτική ικανότητα, αποτελεί θεμελιώδη αξία η οποία διαμορφώνεται συνεργατικά από τις οργανώσεις της κοινωνίας των  πολιτών, τα κοινωνικά δίκτυα και τους θεσμούς αλληλεγγύης, συμβάλλει αποφασιστικά στην πράσινη και πολιτιστική επιχειρηματικότητα αλλά και στην κοινωνική αλληλεγγύη, αποτελεί τη βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας και διαθέτει κοινά χαρακτηριστικά  με άλλες μορφές κεφαλαίου, γιατί κάποιος μπορεί να επενδύσει σε αυτό προκειμένου να αποκομίσει οφέλη αργότερα

Το Κοινωνικό Κεφάλαιο δεν είναι περιουσία μιας οργάνωσης, μιας επιχείρησης, της αγοράς ή του κράτους,  παρόλο που όλοι μπορούν να συμβάλουν στη δημιουργία του. Είναι  μια διαδικασία «εκ των κάτω» και αφορά πολίτες, ίδιας ή διαφορετικής καταγωγής και κουλτούρας,  που συνδέονται κοινωνικά και δημιουργούν δίκτυα και ενώσεις. Σύμφωνα με τον ορισμό της Παγκόσμιας Τράπεζας, το κοινωνικό κεφάλαιο είναι η συνεκτική «κόλλα» που κρατά δεμένες  τις κοινωνίες. Είναι ζήτημα κοινωνικοποίησης, εμπιστοσύνης και συνεργασίας σε τοπικό επίπεδο αλλά και ικανότητα για καινοτόμες πολιτικές επενδύσεων που πηγαίνουν την κοινωνία μπροστά, περιλαμβάνοντας όλο το πλέγμα σχέσεων, θεσμών και κανόνων που διαμορφώνουν την ποιότητα των κοινωνικών αλληλοσυσχετίσεων και ωφελειών και έχει την ίδια βαρύτητα με το οικονομικό, το φυσικό ή  το ανθρώπινο κεφάλαιο σε ένα κόσμο με ορθολογική οικονομική θεώρηση.

Παγκόσμιοι οργανισμοί αναγνωρίζουν πλέον τον σημαντικό πολλαπλασιαστικό ρόλο του κοινωνικού κεφαλαίου, του εθελοντισμού και των Οργανώσεων της Κοινωνίας Πολιτών και προσφέρουν κίνητρα για την ανάπτυξή τους. Η σύγχρονη προοδευτική πολιτική, οι επιχειρήσεις αλλά και η τοπική αυτοδιοίκηση έχουν πολλούς και σπουδαίους λόγους για να επενδύσουν στην ανάπτυξη του κοινωνικού κεφαλαίου. Για παράδειγμα, η ίδια η Παγκόσμια Τράπεζα συνεργάζεται συχνά με κυβερνήσεις κρατών, έχοντας σαν στόχο την αναζήτηση ευκαιριών όσον αφορά τον σχεδιασμό και την εκτέλεση των χρηματοδοτικών της προγραμμάτων με τη συμμετοχή μη-κυβερνητικών οργανισμών και την αξιοποίηση του προσφερόμενου κοινωνικού κεφαλαίου μιας περιοχής. Αντίθετα, η έλλειψη του απαιτούμενου κοινωνικού κεφαλαίου πρέπει να αναπληρώνεται με άλλους τρόπους, συνηθέστερα με χρονοβόρες διαπραγματεύσεις και ένα πλήθος πολύπλοκων κανονισμών και νομικών ρυθμίσεων, που στοιχίζουν χρόνο και χρήμα και ουσιαστικά αποτελούν έμμεση μορφή φορολόγησης.

Σύμφωνα πάντα με την Παγκόσμια Τράπεζα η οποία πραγματοποιεί έρευνες χρησιμοποιώντας   ποσοτικές μεθόδους συλλογής στοιχείων και ανάλυσης της εμπιστοσύνης και της αλληλεγγύης των ομάδων και των δικτύων, της συλλογικής δράσης, της συνεργασίας και της πολιτικής συμμετοχής, υπάρχουν μετρήσιμες ενδείξεις ότι σε μακροοικονομικό επίπεδο, η μετανάστευση, το εμπόριο,  οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις, η οικονομική ανάπτυξη, η ασφάλεια,  ακόμη και το πως επιδρούν οι νέες τεχνολογίες. επηρεάζεται από την αλληλοεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων  και εν ολίγοις,    καταλήγει στο συμπέρασμα  ότι το κοινωνικό κεφάλαιο,  ενώ ανήκει στην μικροοικονομία επηρεάζει ακόμη και μακροοικονομικούς συντελεστές. Επομένως το κοινωνικό κεφάλαιο μπορεί να μετρηθεί,  και παράλληλα μπορούνε να υπολογιστούν τα οφέλη που συνεπάγεται.

Το κοινωνικό κεφάλαιο μειώνει το κόστος προσαρμογής μιας επένδυσης τοπικού χαρακτήρα και επομένως μειώνει ταυτόχρονα το κόστος των ανταλλαγών. Με αυτή την έννοια η ύπαρξη συγκροτημένου κοινωνικού κεφαλαίου, δηλαδή αλληλέγγυας κοινωνίας πολιτών, διευκολύνει την εισροή  οικονομικού κεφαλαίου και στη συνέχεια διευκολύνει την βιωσιμότητα των επενδύσεων προς όφελος της κοινότητας. Έτσι, λαμβάνοντας υπ’ όψη τις προσεγγίσεις της οικονομικής ανάπτυξης με βάση τις θεωρίες του κοινωνικού κεφαλαίου, μπορούμε να ερμηνεύσουμε για ποιο λόγο ορισμένες γεωγραφικές περιοχές και κράτη έχουν τόσο διαφορετικούς βαθμούς ανάπτυξης και να κατανοήσουμε, ως ένα σημείο, την οικονομική καθυστέρηση χωρών με μακρά παράδοση κρατισμού και περιορισμένη κοινωνία πολιτών, έναντι άλλων. Υπό αυτό το πρίσμα, οι διαφορές στον βαθμό ανάπτυξης δεν δικαιολογούνται αποκλειστικά και μόνον με βάση το σημείο εκκίνησης της οικονομίας αλλά επηρεάζονται από την ύπαρξη ή όχι κοινωνικού κεφαλαίου δηλαδή οργανωμένης και δραστήριας κοινωνίας πολιτών.

Σύμφωνα με ανάλογες μελέτες το κοινωνικό κεφάλαιο είναι έννοια σύμφυτη με την κοινωνική δομή, διευκολύνει την ατομική δράση και τη νοηματοδοτεί στο κοινωνικό πλαίσιο. Παράλληλα, το κοινωνικό κεφάλαιο απαρτίζεται από επικαλυπτόμενα κοινωνικά δίκτυα, τα οποία διαθέτουν κοινές αξίες, εμπιστοσύνη και κοινά κριτήρια αποφάσεων.

Αναζητώντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κοινωνικού κεφαλαίου και της οργανωμένης κοινωνίας πολιτών θα λέγαμε ότι το κριτήριο της εμπιστοσύνης είναι το συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι κοινοτήτων χωρίς συνοχή. Σε δίκτυα με υψηλό επίπεδο κοινωνικού κεφαλαίου επικρατεί η αρχή της αμοιβαιότητας και της αλληλεγγύης που συμβάλλει στην ατομική ευημερία, δεδομένου ότι οι συμμετέχοντες έχουν ευχερέστερη πρόσβαση στην πληροφορία ή άλλους πόρους, οι οποίοι αυξάνουν τις ευκαιρίες ατομικής ολοκλήρωσης.

Με αυτή την έννοια υπάρχουν τρεις βασικές παράμετροι οι οποίες μεγιστοποιούν το  κοινωνικό κεφαλαίο:
Η εμπιστοσύνη, η οποία οικοδομείται μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα και διασφαλίζει ότι οι υποχρεώσεις και τα καθήκοντα των μελών θα διεκπεραιωθούν ομαλά
Η πληροφορία, η οποία διοχετεύεται μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα και τις κανονιστικές ρυθμίσεις και κυρώσεις που επιβάλλονται στα μέλη των δικτύων, και
Η συνεργασία, την οποία εξασφαλίζουν οι ανθρώπινες κοινότητες

Παρόλο που το κοινωνικό κεφάλαιο διαθέτει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τις άλλες μορφές κεφαλαίου, είναι ριζικά διαφορετικό κατά την άποψη ότι η δημιουργία του προϋποθέτει αλληλοεπίδραση μεταξύ μιας μεγάλης ομάδας ανθρώπων. Η σχετική βιβλιογραφία έχει καταδείξει ότι πρόκειται για μια περίπλοκη διαδικασία που επηρεάζεται  από ιστορικούς, κοινωνικούς, πολιτικούς και πολιτισμικούς παράγοντες,  καθώς και από το κυρίαρχο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης.  Το Κοινωνικό Κεφάλαιο αυξάνει,  όταν οι άνθρωποι συνεργάζονται σε εθελοντικές οργανώσεις  και όταν επικοινωνούν μεταξύ τους αυτό  επιτυγχάνεται με:
Εθελοντική συμμετοχή σε δίκτυα, ατόμων ή ομάδων, στη βάση της ισότητας των μελών. Το κοινωνικό κεφάλαιο αφορά οριζόντιες σχέσεις μεταξύ των μελών της κοινότητας και της οικογένειας αλλά και κάθετες μεταξύ των κοινοτήτων και των διαφόρων θεσμών και φορέων και κυβερνητικών. Έχει άλλωστε αναπτυχθεί και σχετική θεωρία,  γνωστή ως «Θεωρία των Δικτύων».
Αμοιβαιότητα: Τα άτομα παρέχουν υπηρεσίες στους άλλους ή ενεργούν προς όφελος  άλλων με προσωπικό κόστος, προσδοκώντας,  γενικώς και αορίστως,  ότι θα υπάρξει ανταπόδοση σε κάποιο απροσδιόριστο χρόνο στο μέλλον,  όταν οι ίδιοι θα το χρειάζονται. Δημιουργείται, δηλαδή, ένας συνδυασμός βραχυπρόθεσμου αλτρουισμού και μακροπρόθεσμου συμφέροντος.
Εμπιστοσύνη: Η εμπιστοσύνη επιτρέπει την ανάληψη ρίσκου, όταν υπάρχει η πεποίθηση ότι οι άλλοι θα αντιδράσουν θετικά και υποστηρικτικά  ή τουλάχιστον δεν θα υπονομεύσουν την πρωτοβουλία.» Η εμπιστοσύνης είναι εξαιρετικά σημαντική ακόμη και στο επίπεδο του κράτους, όπου  όσο μεγαλύτερη κοινωνική συναίνεση υπάρχει, δηλαδή μεγαλύτερη εμπιστοσύνη μεταξύ των κοινωνικών εταίρων, τόσο μεγαλύτερη  η πρόοδος της χώρας.
Κανόνες (νόρμες): Συνήθως είναι άγραφοι αλλά κατανοητοί κοινωνικοί κανόνες και αρχές που παρέχουν το πλαίσιο για ανεπίσημο κοινωνικό έλεγχο, χωρίς την προσφυγή σε θεσμικές διαδικασίες επιβολής κυρώσεων. Πολλοί υποστηρίζουν, ότι, όπου υπάρχει ισχυρό κοινωνικό κεφάλαιο, εκεί η εγκληματικότητα καθώς και η ανάγκη για αστυνόμευση είναι χαμηλή. 
Κοινότητα: Το συνδυασμένο αποτέλεσμα  της εμπιστοσύνης, των δικτύων, των κανόνων και της αμοιβαιότητας δημιουργεί μια ισχυρή κοινότητα, ικανή να απομακρύνει τον κίνδυνο οποιουδήποτε επίδοξου οπορτουνιστή που θα επιχειρήσει να εκμεταλλευτεί το κοινωνικό κεφάλαιο της κοινότητας,  χωρίς ο ίδιος να έχει προσφέρει. Η κοινότητα δεν είναι ιδιοκτησία κανενός,  αλλά αξιοποιείται από όλους. Μόνο όπου υπάρχει ένα ισχυρό έθος εμπιστοσύνης, αμοιβαιότητας και αποτελεσματικών κοινωνικών κυρώσεων εναντίον των παραβατών και των «εισβολέων»,  η κοινότητα μπορεί να διατηρηθεί στο διηνεκές προς όφελος όλων.
Ανθρώπινο και Κοινωνικό Κεφάλαιο: Όπως έχουμε ήδη αναλύσει, το ανθρώπινο κεφάλαιο αντιπροσωπεύει πολύτιμους πόρους,  όπως είναι η  γνώση κι οι  δεξιότητες  που εκπορεύονται από την εκπαίδευση, την κατάρτιση και την εμπειρία.  Μερικά είδη ανθρώπινου κεφαλαίου, όπως η ομαδική εργασία  και η ικανότητα επικοινωνίας λειτουργούν υποστηρικτικά προς το κοινωνικό κεφάλαιο. Επομένως επενδύσεις στο ανθρώπινο κεφάλαιο συμβάλλουν στην ανάπτυξη και των δύο τύπων κεφαλαίου.

Στην εξέταση του ρόλου του κοινωνικού κεφαλαίου είναι χρήσιμο να λάβουμε υπόψη τους τρεις βασικούς τύπους του κοινωνικού  κεφαλαίου, όπως προσδιορίζονται από τους ειδικούς:
BONDING: Οι δεσμοί μεταξύ μελών της οικογένειας, μελών ίδιας ομάδας, ή φίλων (Οι οικείοι).
BRIDGING: Η γεφύρωση των διαφορών και η διάδραση μεταξύ διαφορετικών εθνοτικών ομάδων, ηλικιών, συνεργατών ή και κρατών. (Διαπολιτισμική συνεργασία).
LINKING: Η σύνδεση κι η κάθετη επικοινωνία μεταξύ διαφόρων και διαφορετικών κοινωνικών ή/και πολιτικών επιπέδων. (Πελατειακές σχέσεις).

Μέχρι τώρα έχουμε αναφερθεί  μόνο τα θετικά στοιχεία του κοινωνικού κεφαλαίου. Ωστόσο, η σχετική βιβλιογραφία, αλλά και η εμπειρία που όλοι διαθέτουμε από την  καθημερινότητά μας, αποκαλύπτει ότι μια σειρά από ατυχείς χειρισμούς μπορεί να προκαλέσει την απαξίωση του κοινωνικού κεφαλαίου, όπως άλλωστε μπορεί να συμβεί και  με τις άλλες μορφές κεφαλαίου. Κοινή είναι η διαπίστωση ότι συχνά δημιουργούνται προβλήματα,  όταν μια ομάδα χρησιμοποιεί το κεφάλαιό της εναντίον των άλλων για λόγους στενού προσωπικού ή εγωιστικού συμφέροντος.  Είναι λοιπόν αναγκαίο να είναι κανείς ενήμερος για τις ενδεχόμενες αρνητικές πλευρές του,  όταν πρόκειται να σχεδιάσει πολιτικές για την ανάπτυξη του κοινωνικού κεφαλαίου, ιδιαίτερα όταν επιθυμεί να φωτίσει τις θετικές και αρνητικές πλευρές του κοινωνικού κεφαλαίου.

Κλασσικό παράδειγμα απαξίωσης του κοινωνικού κεφαλαίου είναι τα δίκτυα ή ενώσεις που στήνονται με σκοπό να προωθηθούν  στενά συντεχνιακά συμφέροντα,   που υπονομεύουν το γενικό συμφέρον και την κοινωνική ευημερία. Άλλωστε, δύο αιώνες πριν,  ο  μεγάλος οικονομολόγος Adam Smith είχε  προειδοποιήσει,   ότι άνθρωποι του ιδίου επαγγέλματος ή τέχνης  έχουν την δύναμη να συνωμοτήσουν εναντίον του δημοσίου συμφέροντος και να μηχανορραφήσουν προκειμένου να ανεβάσουν τις τιμές ή να χειραγωγήσουν την αγορά. Στους νεώτερους χρόνους ο  Markur Olson (1982) επεσήμανε επίσης τη δράση   συντεχνιακών και λομπίστικων  οργανώσεων που καθιστούν τις οικονομίες λιγότερο αποτελεσματικές.

Χρειάζεται λοιπόν να γίνει διάκριση ανάμεσα στο κοινωνικό κεφάλαιο ως δημόσιο αγαθό και στο κοινωνικό κεφάλαιο ως λόμπυ που προωθεί τα συμφέροντα μιας ομάδας εις βάρος άλλων. Άρα, για να μην καταντά τελικά αντιαναπτυξιακό το κοινωνικό κεφάλαιο, πρέπει να διαχέεται στο σύνολο της κοινωνίας.  Οι επιφυλάξεις ασφαλώς αφορούν ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων,  από τις συνδικαλιστικές ενώσεις μέχρι τα φιλανθρωπικά σωματεία καθώς επίσης τις κάθε είδους  κάθετες επίσης σχέσεις, κυρίως ανάμεσα σε πολίτες ή οργανώσεις,  με πολιτικά δίκτυα και κόμματα οι οποίες συχνά καταλήγουν σε πελατειακές σχέσεις. Μιλώντας για το αρνητικό κοινωνικό κεφάλαιο δεν πρέπει να ξεχνάμε και τα εγκληματικά και τρομοκρατικά διεθνή δίκτυα -τύπου μαφίας ή al caida- τα οποία χρησιμοποιούν το   κεφάλαιό τους για την εξυπηρέτηση των εγκληματικών σκοπών τους.

Η μεγάλη πρόκληση για την έρευνα και την θεωρία του κοινωνικού κεφαλαίου είναι ο εντοπισμός και η ανάδειξη των  όρων  και των προϋποθέσεων  υπό τους οποίους μπορούν να αξιοποιηθούν οι πραγματικά πολλές θετικές πλευρές του και ταυτόχρονα  να περιορισθούν ή να εξαλειφθούν οι αρνητικές που άλλωστε είναι σημαντικά λιγότερες.

Ο εθελοντισμός ως συντελεστής συγκρότησης του κοινωνικού κεφαλαίου
Ο εθελοντισμός στην εποχή μας, ως βασικός συντελεστής δημιουργίας κοινωνικού κεφαλαίου, είναι κλειδί της εναλλακτικής ανάπτυξης της κοινωνικής οικονομίας και της απασχόλησης, δημιουργώντας προστιθέμενη αξία στην οικονομία.
Ο όρος κοινωνικό κεφάλαιο χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο ως έννοια αλληλένδετη με την κοινότητα, αλλά δεν περιορίζεται σε αυτήν, εφόσον περιλαμβάνει τόσο τα τυπικά, όσο και τα άτυπα δίκτυα και τις κοινές αξίες. Ο ορισμός  για το κοινωνικό κεφάλαιο που περιλαμβάνει όλες τις αξίες και δίκτυα που διευκολύνουν την ομαδική δράση βασίζεται σε αυτή του τη σχέση με την κοινωνία των πολιτών.
Το κοινωνικό κεφάλαιο λοιπόν είναι ζήτημα κοινωνικοποίησης της γνώσης, εμπιστοσύνης και συνεργασίας σε τοπικό επίπεδο και ικανότητα για καινοτόμες πολιτικές επενδύσεων που πηγαίνουν την κοινωνία μπροστά.
Από τον πατριωτικό φιλανθρωπικό και τοπικό εθελοντισμό με τις μη χρηματικές ανταλλαγές που κυριαρχούσε στις παλαιότερες γενιές έχουμε περάσει σε ένα πολυδιάστατο-οικουμενικό, ανθρωπιστικό και οικολογικό εθελοντισμό με αυτονομία δράσης από την αγορά και κράτος που ωστόσο λειτουργεί συμπληρωματικά και καλύπτει τα κενά της οικονομίας

Ο εθελοντισμός σήμερα δεν είναι μόνον συναίσθημα αλληλεγγύης, αλλά λογική διαδικασία με ανταποδοτικότητα στα πλαίσια της κοινωνικής οικονομίας.

Δεν αναγνωρίζεται πλέον μόνο ως πράξη φιλανθρωπίας και αλληλεγγύης σε εκδηλώσεις εκτάκτου ανάγκης, όπως κυρίως συν έβαινε σε κοινωνίες του παρελθόντος, αλλά και ως θεσμική δραστηριότητα που παράγει και διαδίδει διαρκή αγαθά στον πολιτισμό, στο περιβάλλον και στην κοινωνική μέριμνα, ως χώρος που αναπτύσσει του ανθρώπινου πόρους και συνθέτει και  εμπλουτίζει το κοινωνικό κεφάλαιο.



Ποιοι είναι οι ενδογενείς περιορισμοί που δεν επιτρέπουν στο κράτος και στην αγορά να αξιοποιήσει ολόκληρο το δυναμικό της κοινωνίας;

Η απάντηση είναι ότι υπάρχουν περιορισμοί της αγοράς και της μισθωτής εργασίας καθώς οι επιχειρήσεις δεν επενδύουν εκεί που δεν διαφαίνονται σημαντικά κέρδη. Το κράτος  από την άλλη πλευρά με τον δημοσιοϋπαλληλικό χαρακτήρα της εργασίας αδυνατεί να επεκταθεί στην επιχειρηματικότητα και να δημιουργήσει περαιτέρω απασχόληση.

Ο τρίτος τομέας της οικονομίας ενσωματώνοντας τον εθελοντισμό ως αξία μπορεί να κινητοποιήσει την επιχειρηματικότητα χωρίς να είναι απαραίτητη η κερδοφορία.

Αυτές οι συνθήκες εθελοντισμού και προσφοράς υπηρεσιών δεν υπήρχαν στο παρελθόν στις προβιομηχανικές και βιομηχανικές κοινωνίες, τουλάχιστον σε αυτή την έκταση, πέραν της εκκλησίας, και της φιλανθρωπίας, όπου δεν μπορούσαν να ευδοκιμήσουν οι επιχειρηματικές δραστηριότητες της κοινωνικής οικονομίας.


Αντικειμενικά δεν μπορούσε να υπάρξει εθελοντικό κομμάτι της αγροτικής οικονομίας και εθελοντικό κομμάτι της βιομηχανίας ενώ σήμερα δύναται να μιλήσουμε για εθελοντισμό για παράδειγμα στην πράσινη επιχειρηματικότητα, αφού έχει καταδειχθεί ότι οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών είναι ο προπομπός αυτής της μορφής επιχειρηματικότητας.

Η διαφοροποίηση του φαινομένου σε σχέση με το παρελθόν αξίζει να σημειωθεί ως θεωρητική βάση; για το σχεδιασμό αναπτυξιακών πρωτοβουλιών στα πλαίσια της κοινωνικής οικονομίας, σε έναν τομέα που  αναγνωρίζεται από την Ε.Ε. και από όλα τα κράτη που έχουν διαμορφώσει ξεχωριστούς θεσμούς για την προώθηση αυτού του σκοπού.

Έτσι στο πλαίσιο της κοινωνικής οικονομίας ο εθελοντισμός διαμορφώνει ένα ευνοϊκό περιβάλλον που γίνεται κινητήρια δύναμη της κοινωνικής οικονομίας στο πλαίσιο των μη κερδοσκοπικών εταιρειών και της κοινωνικής εταιρικής ευθύνης


Η μείωση κόστους συναλλαγών
Η «αυθόρμητη κοινωνικότητα» (spontaneous sociability) μειώνει σημαντικά το κόστος των συναλλαγών (transaction costs), επιταχύνοντας τις συναλλαγές.

Η οργανωμένη κοινωνικότητα με όραμα, και αναπτυξιακούς στόχους σε μια περιοχή προσφέρει συγκριτικό πλεονέκτημα στις επενδύσεις.

Αντίθετα, η έλλειψη του απαιτούμενου κοινωνικού κεφαλαίου πρέπει να αναπληρώνεται με άλλους τρόπους, συνηθέστερα με χρονοβόρες διαπραγματεύσεις και ένα πλήθος πολύπλοκων κανονισμών και νομικών ρυθμίσεων, που ουσιαστικά αποτελούν μορφή φορολόγησης.

Με άλλα λόγια το κοινωνικό κεφάλαιο   μειώνει το κόστους προσαρμογής της επένδυσης και μειώνει το κόστος των ανταλλαγών. Με αυτή την έννοια η ύπαρξη συγκροτημένου κοινωνικού κεφαλαίου διευκολύνει την εισροή  οικονομικού κεφαλαίου και την βιωσιμότητα της επένδυσης στη συνέχεια.

Σε δίκτυα με υψηλό επίπεδο κοινωνικού κεφαλαίου επικρατεί η αρχή της αμοιβαιότητας που συμβάλλει στην ατομική ευημερία, δεδομένου ότι οι συμμετέχοντες έχουν ευχερέστερη πρόσβαση στην πληροφορία ή άλλους πόρους, οι οποίοι αυξάνουν τις ευκαιρίες ατομικής ολοκλήρωσης.

Με αυτή την έννοια υπάρχουν τρεις παράμετροι του κοινωνικού κεφαλαίου: της εμπιστοσύνης που οικοδομείται μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα και διασφαλίζει ότι οι υποχρεώσεις και τα καθήκοντα των μελών θα διεκπεραιωθούν ομαλά, της πληροφορίας που διοχετεύεται μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα και των κανονιστικών ρυθμίσεων και κυρώσεων που επιβάλλονται στα μέλη των δικτύων, και της συνεργασίας που εξασφαλίζουν οι ανθρώπινες κοινότητες.

Οι οικολογικές οργανώσεις προπομπός της πράσινης επιχειρηματικότητας
Οι κυβερνήσεις και τα κόμματα με αρκετή καθυστέρηση ανακαλύπτουν τον δυναμισμό, στην μη κερδοσκοπική κοινωνική οικονομία, που αναπτύσσεται μέσα από τους θεσμούς αλληλεγγύης, την πράσινη και πολιτιστική επιχειρηματικότητα. Για ορισμένους εισάγονται « καινά δαιμόνια » στο πλαίσιο της κυρίαρχης αγοράς. Προσφέρονται δωρεάν πληροφορίες και κάποιες δωρεάν υπηρεσίες, που “τρελαίνουν” το σύστημα πνευματικής ιδιοκτησίας.

Το διαδίκτυο εξελίσσεται σ’ ένα δωρεάν ανοικτό πανεπιστήμιο σ’ όσους θέλουν να  το χρησιμοποιήσουν συστηματικά. Για πρώτη φορά υπάρχει έτσι η προοπτική για δωρεάν παιδεία και επιμόρφωση. Τεράστιες βιβλιοθήκες και βιβλία στα οποία έχουν λήξει τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας προσφέρονται δωρεάν, βλέπε wikipedia. Η ίδια τεχνολογία του διαδικτύου προσφέρει δωρεάν λογισμικό.

Με αυτή την πρακτική η επιστημονική γνώση της οικολογίας και της πράσινης επιχειρηματικότητας δεν μπορεί να είναι εμπορικό μυστικό των λίγων.

Μπορεί να γίνει εφόδιο για πολλούς να παράξουν και να διακινήσουν οικολογικά προϊόντα  και υπηρεσίες, και να δημιουργήσει νέες θέσεις απασχόλησης.

Διαπιστώνουμε έτσι ότι μια νέα αναδυόμενη αγορά με αυξανόμενη ζήτηση σε πράσινα προϊόντα, πράσινα επαγγέλματα και υπηρεσίες, έχει γίνει τελευταία αισθητή και στην χώρα μας.

Κι αυτό είναι το πιο παρήγορο και ταυτόχρονα ελπιδοφόρο μήνυμα πέρα από την «μοδάτη» περιβαλλοντική ευαισθησία που λανσάρουν τα τηλεοπτικά μας κανάλια πολλές φορές δίχως αντίκρισμα αποτελεσμάτων.

Χρειαζόμαστε μια άλλη πράσινη οικονομία, πράσινες επενδύσεις και πράσινη επιχειρηματικότητα για ν ’αντιμετωπιστεί η γενεσιουργός αιτία της καταστροφής του περιβάλλοντος στην ρίζα του ,στην αιτία της εκτροπής για την κοινωνία, που είναι ίδια, μ’ αυτή της παγκόσμιας φτώχειας.

Οι παρενέργειες στην οικονομία αρχίζουν με τη  συγκέντρωση της ενέργειας, του πλούτου και της υψηλής τεχνογνωσίας από οικονομικές ολιγαρχίες, που αδιαφορούν για το περιβάλλον και κάνουν τις κοινωνίες ανίσχυρες, κι αυτό είναι η θεμελιώδης αιτία της εκτροπής των πραγμάτων.

Στον αντίποδα των ανεξέλεγκτων μηχανισμών της παγκόσμιας αγοράς, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών προβάλλοντας ένα άλλον καταναλωτικό πρότυπο και μια νέα τεχνογνωσία που απευθύνεται στους πολλούς και προς τα κάτω στην κοινωνία είναι προπομπός της πράσινης επιχειρηματικότητας, των φιλικών προς το περιβάλλον επαγγελμάτων και εν τέλει της απασχόλησης για πολλές κοινωνικά αποκλεισμένες αμάδες, με την ανακύκλωση, τις ήπιες μορφές ενέργειας, τις πράσινες πόλεις, τα βιολογικά προϊόντα.

Μέσα από αυτή την αναπτυξιακή περιήγηση και διαδρομή καταλήγουμε πάλι στην ανάγκη να επενδύσουν οι κυβερνήσεις και η τοπική αυτοδιοίκηση στο λεγόμενο κοινωνικό κεφάλαιο.

Η κοινωνική και πράσινη οικονομία στο χώρο της αγοράς  και της αγοράς εργασίας.

Το αντίδοτο στο μονοπώλιο της « αλήθειας » και την συγκέντρωση της εξουσίας στο χώρο της οικολογίας είναι οι κοινοπραξίες των Μ.Κ.Ο. σε κάθε επίπεδο, περιφερειακό και τοπικό, όπως κοινοπραξία είναι πολλά portal και wikipedia στο ίντερνετ. Η συγκέντρωση ενός νέου ψηφιακού περιεχομένου με δημιουργικές δράσεις για το περιβάλλον.


Η κοινοπραξία των μικρομεσαίων Μ.Κ.Ο. για το περιβάλλον
Οι χιλιάδες μικρομεσαίες Μ.Κ.Ο. για το περιβάλλον μπορούν να σχηματίσουν θεματικές κοινοπραξίες με επικοινωνιακό και οικονομικό περιεχόμενο γεγονός που θα τους επιτρέψει να εισάγουν οργανωτικές και επιχειρηματικές καινοτομίες εκεί που η παραδοσιακή αγορά αδυνατεί να αντιληφθεί ως προτεραιότητες.

Για παράδειγμα οι πράσινες στέγες στις μεγαλουπόλεις είναι μια σημαντική ιδέα για την πράσινη επιχειρηματικότητα που βρίσκεται στο ξεκίνημα της από πρωτοβουλίες των Μ.Κ.Ο. στην Αττική.

Το ίδιο σημαντικές είναι και οι πρωτοβουλίες για την ανακύκλωση. Μεγάλη κινητοποίηση υπάρχει επίσης για τα βιολογικά προϊόντα. Η οικοανάπτυξη στην ύπαιθρο με βάση τον αγροτουρισμό είναι ένα άλλο παράδειγμα.

Σε κάθε περίπτωση οι οικολογικές οργανώσεις αναδεικνύονται προπομπός της πράσινης επιχειρηματικότητας.



Γιατί τα κοινωνικά δίκτυα είναι εκείνα που δημιουργούν κοινωνικό κεφάλαιο και μειώνουν το κόστος της γραφειοκρατίας και των αλλαγών.
Τα Κοινωνικά Δίκτυα
Συναφής προς τον όρο κοινωνικό κεφάλαιο είναι η έννοια των κοινωνικών δικτύων. Ως κοινωνικά δίκτυα μπορούν να οριστούν τα «πολυδιάστατα συστήματα επικοινωνίας και διαμόρφωσης της ανθρώπινης πρακτικής και της κοινωνικής ταυτότητας. Τα κοινωνικά δίκτυα ορίζονται άλλωστε και ως άθροισμα των προσωπικών επαφών μέσω των οποίων το άτομο διατηρεί την κοινωνική του ταυτότητα, λαμβάνει συναισθηματική υποστήριξη, υλική ενίσχυση και συμμετοχή στις υπηρεσίες, έχει πρόσβαση στις πληροφορίες και δημιουργεί νέες κοινωνικές επαφές, και αναπτύσσεται.

Οι εμπειρικές έρευνες επιβεβαιώνουν ότι όσο μεγαλύτερο είναι ένα δίκτυο και όσο συχνότερη η επαφή των μελών του τόσο πιο αποτελεσματική είναι η βοήθεια που προσφέρουν για παράδειγμα στην εξασφάλιση επαγγελματικών ευκαιριών και απασχόλησης στα μέλη τους όταν το χρειάζονται.

Από την άλλη πλευρά τα κοινωνικά δίκτυα μεταφέρουν σημαντικές πληροφορίες τόσο στους εργαζόμενους όσο και στις επιχειρήσεις αυξάνοντας την παραγωγικότητα.

Έτσι καταλήγουμε ότι σημαντική επίδραση στην εξεύρεση εργασίας σε μια περιοχή παίζει το κοινωνικό κεφάλαιο εφόσον αλληλεπιδρά με τα κοινωνικά δίκτυα. Έρευνες επίσης έχουν δείξει ότι απλή συμμετοχή σε συλλόγους και σωματεία, αυξάνουν σημαντικά τον αριθμό των συνδέσμων των κοινωνικών δικτύων και κατά συνέπεια τις πιθανότητες απασχόλησης.
Σε όλες τις προαναφερθείσες έρευνες η συμβολή τους κρίνεται ως καθοριστική, ειδικά ως πηγή άντλησης πληροφοριών, δεδομένου ότι οι νέοι δεν έχουν διαμορφώσει μια σαφή στρατηγική σχετικά με την επαγγελματική τους αποκατάσταση.

Η ενίσχυση του κοινωνικού κεφαλαίου συσχετίζεται άμεσα με τη συμμετοχή στα κοινά, και τα κοινωνικά δίκτυα είναι οι νέες μορφές οργάνωσης που εξασφαλίζουν ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών στα κοινά αλλά και στις παραγωγικές και οικονομικές λειτουργίες της κοινωνίας



Σχετική πρόταση μας αναφέρεται παρακάτω που έχει κατατεθεί για το πρόγραμμα «Καλλικράτης».
Στο Υπουργείο Εργασίας το οποίο διαχειρίζεται το μεγαλύτερο μέρος του ΕΚΤ για την ενίσχυση της απασχόλησης και κυρίως των μειονεκτικών ομάδων τίποτε δεν έχει ξεκινήσει ακόμη, 3 χρόνια μετά την έναρξη του προγράμματος και καμία διαβούλευση δεν έχει γίνει με τις οργανώσεις της ΚτΠ.



Από την άλλη πλευρά στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής που διαχειρίζεται πόρους του ΕΣΠΑ για την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, μολονότι στα ΄θέματα διοίκησης προστασίας του περιβάλλοντος κάνει τομές σε σχέση με τις ΚτΠ εκδηλώνει μια αντίληψη ακτιβισμού που απέχει από μια πολιτική στρατηγική που χρειάζεται για την ενεργοποίηση όλου του κοινωνικού κεφαλαίου για την πράσινη ανάπτυξη.


Το Υπουργείο πάει να γίνει ακτιβιστής, να μιμηθεί τις εκστρατείες οργανώνοντας το ίδιο ομάδες ακτιβιστών. Αυτό όμως δεν είναι η δουλειά του Υπουργείου να γίνει ακτιβιστής , αλλά να οργανώσει θεσμικά την χώρα και να διαμορφώσει ένα επιχειρησιακό σχέδιο δράσης για τους Δήμους και τις ΜΚΟ τους εθελοντές και ακτιβιστές ενισχύοντας στην πράξη με δυνατότητες διοικητική μεταρρύθμιση στο πλαίσιο ¨Καλλικράτης¨.



Όπως γνωρίζουμε σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και στην ίδια την Ε,Ε. ο τομέας της κοινωνικής οικονομίας αποτελεί μέρος της γενικότερης πολιτικής ατζέντας. Στην Ελλάδα παρόλο που διαχειριζόμαστε σημαντικούς πόρους της Ε.Ε. για αυτό τον σκοπό, το θέμα φαίνεται σαν να μην τίθεται στο επίπεδο που του αναλογεί. Αξίζει να σημειώσουμε ότι η Ελλάδα με πληθυσμό μόλις στο 2% της Ευρωπαϊκής Ένωσης λαμβάνουμε το 6% περίπου των πόρων του Ευρωπαϊκού κοινωνικού Ταμείου έχοντας να παρουσιάσουμε αποτελέσματα κατώτερα των περιστάσεων.


Μολονότι, τυπικά υπάρχουν συνεργασίες με ορισμένες ΜΚΟ και έχουν κατατεθεί σχετικές προτάσεις για το σχέδιο ¨Καλλικράτης¨ γνωρίζουμε ότι η πρακτική του Υπουργείου δεν έχει ακόμη σχηματίσει ένα σχέδιο πολιτικής αποκέντρωσης για να διατεθούν πόροι μέσα από την οριζόντια συνεργασία των Δήμων και των Οργανώσεων της Κοινωνίας Πολιτών για το περιβάλλον, ώστε να αξιοποιηθεί ουσιαστικά στην βάση αυτή το κοινωνικό κεφάλαιο του εθελοντισμού.

Το συμπέρασμα που μπορεί να αποκομίσει όποιος διαβάζει τα επιχειρησιακά προγράμματα είναι ότι υπάρχουν συχνές αναφορές για την κοινωνική οικονομία πράσινη ανάπτυξη και το «περιβάλλον» χωρίς τις ανάλογες προϋποθέσεις. Ενώ οι πόροι περνούν ξανά μέσα από τον λαβύρινθο της γραφειοκρατίας, χωρίς να φτάνουν αποκεντρωμένα στην περιφέρεια και τους κοινωνικούς φορείς.


Μια ανάλογη αντίληψη επικρατεί και στους αρμόδιους κομματικούς τομείς μέχρι αυτή την στιγμή όπου δεν γίνεται τίποτε άλλο παρά να μεταφέρονται λογικές πολικές των ελίτ των περιβαλλοντικών οργανώσεων τύπου WWF. Είναι λογικό αυτές οι οργανώσεις να κάνουν καλά την δουλειά τους με τον ακτιβισμό τους στο πεδίο τους. Αυτό όμως δεν είναι συνταγή για το κόμμα και την κυβέρνηση να λειτουργήσουν σαν μια ΜΚΟ και αποσπασματικά, αλλά οφείλει κυβέρνηση να διαμορφώσει θεσμούς συνεργασίας με χιλιάδες οργανώσεις σε όλη την χώρα.



Τέλος, σε ότι αφορά την ενημέρωση και την «επιμόρφωση» αυτό που μπορεί να παρατηρήσει κανείς είναι ότι γίνονται διάφορες συζητήσεις για το «φαίνεσθαι» της επικοινωνίας και τίποτε για την ουσία της χρηστικής πληροφόρησης ώστε να συμμετέχουν οι πολίτες στο δημοκρατικό προγραμματισμό και τις μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται όπως, στην προκείμενη περίπτωση με την διαχείριση των πόρων του ΕΚΤ.



Για παράδειγμα ελάχιστα κομματικά στελέχη γνωρίζουν για τα χρηματοδοτικά προγράμματα και εργαλεία της κοινωνικής οικονομίας και πράσινης ανάπτυξης. Και αυτό ασφαλώς είναι αναγκαία προϋπόθεση αυτή την περίοδο εάν θέλουν τα στελέχη να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις και να υπηρετήσουν τις ανάγκες της κοινωνία. Είναι γεγονός ότι η διοικητική μεταρρύθμιση αντιμετωπίζει στην ρίζα της παρακμιακή λειτουργία της κρατικής γραφειοκρατίας απελευθερώνοντας υλικούς και ανθρώπινους πόρους. Για αυτό θεωρούμε θεμελιώδες το ζήτημα της κοινωνικής οικονομίας να περάσει μέσα από το σχέδιο «Καλλικράτης»





Τα δίκτυα με κοινωνική αποστολή έχουν τις ακόλουθες ιδιότητες:
Μειώνουν το κόστος συναλλαγών.
Λειτουργούν ως ταμιευτήρες κοινωνικού κεφαλαίου.
Λειτουργούν ως προπομπός της κοινωνικής και πράσινης επιχειρηματικότητας.
Τα οριζόντια δίκτυα λειτουργούν υπέρ της κοινωνικοποίησης της γνώσης και της τεχνογνωσίας.
Συμβάλλουν στον εκδημοκρατισμό της πληροφορίας και της ενέργειας.
Κατευθύνουν τις επενδύσεις προς την περιφέρεια και τους κοινωνικά αναγκαίους σκοπούς.
Συγκροτούν Κοινωνικό Κεφάλαιο σε τοπικό και εθνικό επίπεδο.



κοινωνικά δίκτυα


Όταν μιλάμε για κοινωνικά δίκτυα το μυαλό όλων πηγαίνει στο facebook και το διαδίκτυο. Και είναι αλήθεια. Καθώς η διείσδυση του διαδικτύου γίνεται όλο και μεγαλύτερη, τα διαδικτυακά κοινωνικά δίκτυα γίνονται κι αυτά με τη σειρά τους, όλο και πιο δημοφιλή καθώς αποτελούν μια ευρύτατη πλατφόρμα επικοινωνίας που εκμεταλλεύεται εφαρμογές όπως το email, τα άμεσα μηνύματα τα video μηνύματα κλπ. Ήδη τον τελευταίο καιρό το Facebook, το MySpace, το twitter κλπ αναπτύσσονται ταχέως και όχι μόνο από ανθρώπους που ψάχνουν να κοινωνικοποιηθούν αλλά από τον καθένα ανεβάζοντας μάλιστα διαρκώς τον μέσο όρο ηλικίας των χρηστών. Όμως η κοινωνικοποίηση σε τοπικό επίπεδο έρχεται σε συνδυασμό με πιο παραδοσιακά μέσα όπως είναι  τα μαγαζιά της γειτονιάς ή τα στέκια της παρέας. Όμως, τα κοινωνικά και επικοινωνιακά δίκτυα, προϋπήρξαν των τεχνολογικών δικτύων, έστω και αν ιστορικά δεν τα λέγαμε έτσι και σε κάθε περίπτωση, λειτουργούσαν ενοποιητικά και συντονιστικά για κοινές διεκδικήσεις και όραμα.
Τα κοινωνικά δίκτυα με την μορφή που τα αντιλαμβανόμαστε σήμερα είναι μια on line – διαδικτυακή συζήτηση, η οποία τρέφει τη σχέση, τη συμμετοχή και τη δικτύωση μεταξύ ατόμων. Τα κοινωνικά δίκτυα συνδέουν ομάδες ατόμων όχι μόνο κοινωνικά, αλλά και γεωγραφικά. Χάρις σ’ αυτά είναι εύκολο να μοιράσει κανείς τις ιδέες του, τις συμπάθειες και τις αντιπάθειές του με τον κόσμο γενικότερα ή με μια οικεία ομάδα ατόμων. Μπορεί να βρει φίλους ή να αναπτύξει επιχειρηματικές επαφές και να γίνει μέλος μιας κοινότητας. Επομένως, τα κοινωνικά δίκτυα δίνουν στα άτομα κάτι που τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης δεν μπορούσαν ποτέ να δώσουν, την ευκαιρία της δημιουργίας σχέσης και δικτύωσης με τους άλλους. Σήμερα, τα κοινωνικά δίκτυα έχουν καταστεί εξαιρετικά σημαντικά για την επικοινωνία και δεν μπορούν  με κανέναν τρόπο να αγνοηθούν, αφού αποτελούν σημαντικό μέρος της καθημερινότητας σχεδόν όλων των οργανώσεων. Μεγάλες και μικρές οργανώσεις  πειραματίζονται καθημερινά με τα κοινωνικά δίκτυα αποσκοπώντας στην άντληση ή την διάχυση ενημέρωσης, την προσέλκυση μελών κλπ. Τα κοινωνικά δίκτυα μπορούν να παίξουν ένα σημαντικό ρόλο στο έργο μια οργάνωσης κι έχει αποδειχτεί ότι αποτελούν ένα σημαντικό εργαλείο δουλειάς.
Δεν θα πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι τα δίκτυα γενικά ως έννοια δεν είναι κάτι καινούργιο. Ακόμα κι η οικογένεια, δεν είναι τίποτα διαφορετικό από ένα δίκτυο με περισσότερο ή λιγότερο ισχυρούς δεσμούς που κρατά τα μέλη της συσπειρωμένα σε έναν κοινό σκοπό και μια κοινή ιδεολογία. Υπήρχαν πάντοτε δίκτυα εξουσίας, είτε δίκτυα διεκδίκησης της εξουσίας, εθνικά δίκτυα, φυλετικά δίκτυα, εμπορικά ακόμη και απελευθερωτικά ή  θρησκευτικά δίκτυα. Για παράδειγμα: Ο χριστιανισμός από τα πρώτα χρόνια της εμφάνισής του μέχρι και σήμερα ήταν και παραμένει ένα παγκοσμιοποιημένο δίκτυο. Η Φιλική Εταιρεία ήταν ένα απελευθερωτικό δίκτυο, ενώ οι μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες είναι εμπορικά δίκτυα με συμφέροντα και δραστηριοποίηση ανά τον κόσμο.    Παράλληλα υπήρξαν και υπάρχουν ταξικά δίκτυα ή πολιτικά δίκτυα όπως η Εργατική διεθνής, η Σοσιαλιστική Διεθνής κτλ. Σε κάθε περίπτωση, αυτά τα δίκτυα ή «ενώσεις» λειτουργούσαν ενοποιητικά και συντονιστικά για κοινές διεκδικήσεις, ενώ τα πολιτικά δίκτυα ενίοτε μπορεί να εκφράζουν και ένα όραμα ή ένα πολιτικό πρόταγμα. Εδώ δεν μας απασχολήσουν όμως αυτά τα παραδοσιακά δίκτυα, τα οποία είχαν και μια άλλη μορφή οργάνωσης: ιεραρχική, εξουσιαστική και διεκδικητική, είτε για την κρατική εξουσία είτε κατά του κράτους. Δεν εξετάζουμε, δηλαδή, τα δίκτυα που κατέχουν και διεκδικούν άμεσα εξουσία και συγκροτούν ταξικά ή εθνικά συμφέροντα, αλλά τα δίκτυα κοινωνικής ευαισθησίας με κίνητρο τον εθελοντισμό, το περιβάλλον και την κοινωνική αλληλεγγύη, που η διάδοσή τους είναι φαινόμενο αρκετά πρόσφατο στην ιστορία. Ένα φαινόμενο που συνδιαμορφώνεται από την απελευθέρωση ανθρώπινης ενέργειας που φέρνουν οι νέες τεχνολογίες της διαδραστικής επικοινωνίας, όπως είναι το διαδίκτυο και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Προσεγγίζουμε, λοιπόν, τα Δίκτυα και την οριζόντια συνεργασία από τη σκοπιά του εθελοντισμού και της σύνθεσης του κοινωνικού κεφαλαίου.

Η κρίση εμπιστοσύνης ως επακόλουθο της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, αναδεικνύει σήμερα με δυναμικό τρόπο τη σημασία των κοινωνικών δικτύων στην αντιμετώπιση αυτής της κοινωνικής ανισορροπίας ιδιαίτερα μέσω της κοινωνικής οικονομίας, η οποία δημιουργεί νέες δυνατότητες απασχόλησης. Έτσι, τα κοινωνικά δίκτυα έχουν μια σειρά από θετικά αποτελέσματα αφού συμβάλλουν στην κοινωνική αλληλέγγυα οικονομία και πρόνοια. Κύριο αποτέλεσμα είναι η μείωση κόστους συναλλαγών, είτε μιλάμε για καταναλωτικά δίκτυα είτε δίκτυα επικοινωνίας είτε ακόμη δίκτυα διάχυσης της τεχνογνωσίας, αφού παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας μεταξύ κράτους και αγοράς, συνδυάζοντας τον εθελοντισμό με τη μη κερδοσκοπική επιχειρηματική δραστηριότητα.

Το γεγονός ότι, πολλές μεγάλες Οργανώσεις της Κοινωνίας Πολιτών προτιμούν τη μεμονωμένη δράση και είναι πράγματι αποτελεσματικές σ' αυτό που κάνουν, δεν αναιρεί με κανένα τρόπο τις πολλαπλασιαστικές δυνατότητες και τα αποτελέσματα ενός κοινού σχεδίου δράσης, ειδικότερα των χιλιάδων μικρών συλλογικών οργανώσεων που λειτουργούν σ' όλη τη χώρα. Όπως η ανάγκη για δικτύωση μεταξύ ατόμων, έτσι κι η ανάγκη για δικτύωση και κοινοπραξίες μεταξύ εθελοντικών οργανώσεων υπαγορεύεται από μια σειρά υποκειμενικών λόγων αποτελεσματικότητας των επιμέρους πρωτοβουλιών και σχεδίων δράσης αλλά κι απ’ αυτή τη ίδια την βιωσιμότητα των οργανώσεων. Χωρίς τη δικτύωση θα ήταν δύσκολο, αν όχι αδύνατον, όχι μόνον να πραγματοποιήσουν τους στόχους τους  αλλά ακόμη και να επιβιώσουν πολλές μικρές οργανώσεις αφού σήμερα πολλές από τις εθελοντικές δράσεις απαιτούν την συμβολή ανθρώπινου κεφαλαίου και οικονομικών πόρων προκειμένου να ευδοκιμήσουν, ιδιαίτερα μάλιστα όταν οι στόχοι  έχουν διεθνή χαρακτήρα και σπουδαιότητα, όπως για παράδειγμα η προστασία του περιβάλλοντος, η στήριξη κι η κοινωνική ένταξη των μεταναστών κλπ, αλλά θα ήταν τουλάχιστον αφέλεια να παραβλέψουμε το λυπηρό γεγονός ότι υπάρχουν επίσης και συντεχνιακά ή κερδοσκοπικά δίκτυα συμφερόντων που πολλές φορές λειτουργούν ως δούρειος ίππος διαφθοράς στο χώρο της κοινωνίας των πολιτών.

Επομένως, η έννοια των κοινωνικών δικτύων είναι απολύτως συναφής προς με την έννοια της αυτοργάνωσης των Οργανώσεων της Κοινωνίας Πολιτών. Υπό αυτή την ματιά, ως κοινωνικά δίκτυα μπορούν να οριστούν τα «πολυδιάστατα συστήματα επικοινωνίας και διαμόρφωσης της ανθρώπινης πρακτικής και της κοινωνικής ταυτότητας. Τα κοινωνικά δίκτυα ορίζονται άλλωστε και ως άθροισμα των προσωπικών επαφών μέσω των οποίων το άτομο διατηρεί την κοινωνική του ταυτότητα, λαμβάνει συναισθηματική υποστήριξη, υλική ενίσχυση και συμμετοχή στις υπηρεσίες, έχει πρόσβαση στις πληροφορίες και δημιουργεί νέες κοινωνικές επαφές, και αναπτύσσεται. Το άτομο συνεισφέρει μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα χρόνο και υπηρεσίες και έχει ως ανταποδοτικότητα ότι και το ίδιο ανήκει σε ένα δίκτυο προστασίας που μπορεί εξίσου να του φανεί χρήσιμο όταν το χρειαστεί, όπως για παράδειγμα συμβαίνει με τους εθελοντές αιμοδότες. Όταν όμως πρόκειται για οικολογική δράση το άτομο που έχει υψηλή συνείδηση και συνεισφέρει για το περιβάλλον ή την κοινωνική αλληλεγγύη συμβάλλει παράλληλα στην δημιουργία κοινωνικού κεφαλαίου και συντελεί, πολλές φορές χωρίς καν να το γνωρίζει, ώστε να ευδοκιμήσουν επενδύσεις που έχουν σχέση τόσο με την οικοπροστασία όσο και με την πράσινη οικονομία και επιχειρηματικότητα – δραστηριότητες που διαμορφώνουν ευρύτερα ένα πιο βιώσιμο περιβάλλον.

Οι εμπειρικές έρευνες επιβεβαιώνουν ότι όσο μεγαλύτερο είναι ένα κοινωνικό δίκτυο κι όσο συχνότερη η επαφή των μελών του τόσο πιο αποτελεσματική είναι η βοήθεια που προσφέρει στα μέλη του στις περισσότερες εκφάνσεις της προσωπικής και κοινωνικής τους ζωής, από την εύρεση εργασίας, μέχρι την ανταλλαγή αντικειμένων ή πληροφοριών, ακόμη και την εύρεση συντρόφου! Από την άλλη πλευρά τα κοινωνικά δίκτυα μεταφέρουν σημαντικές πληροφορίες στις επιχειρήσεις, τους κάθε είδους φορείς και μαζικότητες, τους εργαζόμενου και φυσικά το ίδιο το κοινό, αυξάνοντας έτσι την παραγωγικότητα, την επικοινωνία, τον βαθμό ενημέρωσης κι ευαισθητοποίησης αλλά και την αλληλεπίδραση σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο.

Όταν σε μια περιοχή, τα κοινωνικά δίκτυα είναι ζωντανά και λειτουργούν απρόσκοπτα, είναι φυσικό κι αναμενόμενο να επιτρέπουν και να διευκολύνουν την αλληλεπίδραση μεταξύ κοινωνίας και κοινωνικού κεφαλαίου, με αποτέλεσμα τον εμπλουτισμό και τον πολλαπλασιασμό του, αφού η ενίσχυση του κοινωνικού κεφαλαίου συσχετίζεται άμεσα με τη συμμετοχή στα κοινά, και τα κοινωνικά δίκτυα, τα οποία εξασφαλίζουν ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών στα κοινά αλλά και στις παραγωγικές και οικονομικές λειτουργίες της κοινωνίας. Άλλωστε, όπως έχουμε λεπτομερώς αναπτύξει στη σχετική ενότητα, οι κανονιστικές ρυθμίσεις και ο αξιακός χαρακτήρας του κοινωνικού κεφαλαίου από τη μια και η σχέση του με τα κοινωνικά δίκτυα από την άλλη είναι από τους βασικούς παράγοντες που εξασφαλίζουν την βιωσιμότητα επενδυτικών σχεδίων για την οικονομία και δομών αυτοργάνωσης για την κοινωνία. Είναι άλλωστε γνωστό ότι, όσον αφορά στην απασχόληση, η οποία αποτελεί και το μεγάλο ζητούμενο των καιρών,  η απλή συμμετοχή ενός ατόμου σε συλλόγους, σωματεία, κλπ αυξάνει σημαντικά τον αριθμό των συνδέσμων του κοινωνικού του δικτύου με αποτέλεσμα να αυξάνονται σημαντικά οι πιθανότητες απασχόλησης.

Σε καμιά περίπτωση δεν θα πρέπει να εκπλήσσει γεγονός ότι  η συμβολή των κοινωνικών δικτύων είναι καθοριστική σχεδόν σε κάθε τομέα της ζωής, όπως αποδεικνύουν σύγχρονες έρευνες. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι ήμερα ονομάζουμε κοινωνικό δίκτυο εκείνο που παλιά ονομάζονταν απλά «γνωριμίες». Αν λοιπόν σε κάποιους από τους παλαιότερους ακούγεται ξένος ή εξωτικός ο όρος «κοινωνικό δίκτυο» ας αναλογιστούν ότι πάντα την καλύτερη δουλειά, την καλύτερη καριέρα, την καλύτερη αμοιβή, τον καλύτερο γάμο, την καλύτερη κοινωνική ανέλιξη την απολάμβαναν εκείνοι που είχαν τις καλύτερες «γνωριμίες». Η διαφορά βρίσκεται στο γεγονός ότι ενώ κάποτε οι «γνωριμίες» ήταν κλειστό προνόμιο συγκεκριμένης κοινωνικής και οικονομικής κάστας, σήμερα η συμμετοχή στα κοινωνικά δίκτυα είναι ανοικτή σε όλους κι εξαρτάται μάλλον από τις προσωπικές δυνατότητες του καθενός παρά από το κληρονομικό δικαίωμα.

Δίκτυα και κοινωνία πολιτών
Στη χώρα μας, υπάρχουν πλέον ουκ ολίγα θεματικά και περιφερειακά δίκτυα Οργανώσεων της Κοινωνίας Πολιτών τα οποία  απαριθμούν από 10 έως 150 οργανώσεις – μέλη και μεταξύ αυτών το ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ των Οργανώσεων της Κοινωνίας Πολιτών με πάνω από 2.000 μέλη.  Όμως, οι ενεργές συλλογικότητες στο χώρο ξεπερνούν τις 10.000 οργανώσεις με ουσιαστική παρέμβαση σε τοπικό και θεματικό επίπεδο. Το μεγάλο όμως μειονέκτημα το οποίο τις αποδυναμώνει κι εξασθενεί τη φωνή τους είναι η απομόνωση κι ο κατακερματισμός. Όλες αυτές οι υγιείς κι ακμαίες συλλογικότητες που εκφράζουν αυθόρμητα τη κοινωνία, θα μπορούσαν να προσφέρουν πολύ περισσότερα εάν εκφράζονταν ως σύνολο της βούλησης της κοινωνίας των πολιτών και φυσικά θα είχαν πολύ μεγαλύτερη δύναμη να πιέσουν και να επιβάλλουν αποτελεσματικότερα τις αναγκαίες κοινωνικές λύσεις μέσα από τον συντονισμό και την σύμπραξη των δικτύων. Μ’ αυτό το σκεπτικό, η συγκρότηση και ο συντονισμός των περιφερειακών και θεματικών δικτύων, είναι η μόνη ρεαλιστική πρόταση για την ενδυνάμωση της παρεμβατικότητας της κοινωνίας των πολιτών, απέναντι σ’ ένα πολιτικό σύστημα που αδυνατεί να εγγυηθεί και να προάγει τις αξίες ζωής και το οικολογικό μέλλον της χώρας.

Η μεγάλη σημασία της οριζόντιας επικοινωνίας, συνεργασίας και δικτύωσης των χιλιάδων εθελοντικών οργανώσεων στην Ελλάδα είναι ένα ζήτημα που μόλις τελευταία αναδεικνύεται στον δημόσιο διάλογο. Από την στιγμή που άρχισε αυτή η καθημερινή επικοινωνία κι  ανταλλαγή ύλης μεταξύ των οργανώσεων, οι εξελίξεις είναι εντυπωσιακές. Η προοπτική ενός επικοινωνιακά ενοποιημένου χώρου συνεγείρει όχι μόνο τις ίδιες τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις να αναζητήσουν νέα επίπεδα συνεργασίας, αλλά και ένα πλήθος από συλλογικότητες της ελληνικής κοινωνίας. Ο συνδυασμός μάλιστα επικοινωνιακής δράσης των εθελοντικών οργανώσεων με το δίκτυο περιφερειακών Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας και τις συλλογικότητες της πρωτοβάθμιας κυρίως Τοπικής Αυτοδιοίκησης αναδεικνύει μια τεράστια κοινωνική δυναμική, η οποία δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητη από τα πολιτικά κόμματα, που είναι αναγκασμένα πλέον να προσαρμοστούν στις νέα μορφές επικοινωνίας και συμμετοχικότητας των πολιτών.

Η οριζόντια επικοινωνία των εθελοντικών οργανώσεων, χωρίς πολιτικολογίες, εξουσιαστικές αναφορές και επιδιώξεις, διαμορφώνει μιαν άλλη συνιστώσα της πολιτικής των πολιτών, με κύρια πεδία αναφοράς τους θεσμούς αλληλεγγύης, την οικολογία, τον πολιτισμό, το κίνημα καταναλωτών και την κοινωνική οικονομία. Φυσικά η πρωτογενής δυναμική αυτού του χώρου διαμορφώθηκε και πολλαπλασιάστηκε σταδιακά τα τελευταία 15 χρόνια, όταν χιλιάδες νέες οργανώσεις δημιουργήθηκαν και έχουν να επιδείξουν συγκεκριμένα αποτελέσματα στις τοπικές κοινωνίες. Το καινούργιο στοιχείο είναι ότι μόλις τώρα αρχίζει η διαδικτυακή συνεργασία των επιμέρους θεματικών δικτύων με μια συνολική προοπτική. Από την άλλη πλευρά δεν είναι τυχαίο ότι τελευταία οι ηγέτες των ν κομμάτων αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες για την θεσμική συγκρότηση πολιτικής στον χώρο των εθελοντικών οργανώσεων. Παρ’ όλο όμως τον προσανατολισμό των κομμάτων και τις σχετικές πολιτικές πράξεις τους, εκείνο που μπορούμε να σημειώσουμε είναι ότι μέχρι τώρα οι κομματικοί μηχανισμοί ουδόλως συμμερίζονται στην πράξη αυτόν τον προσανατολισμό, προσπαθώντας να διατηρήσουν το μονοπώλιο της πολιτικής εκπροσώπησης της κοινωνίας και την απόλυτη ηγεμονία στον δημόσιο χώρο. Γι’ αυτό, παρά τις εκφρασμένες προθέσεις, δεν μπορούν να υπάρξουν αυταπάτες ότι οι εθελοντικές οργανώσεις και η Κοινωνία των Πολιτών δεν μπορούν να ενισχυθούν εκ των άνω, εάν δεν υπάρχει ταυτόχρονα συλλογική δημιουργία, κινητικότητα και οριζόντια επικοινωνία των εθελοντικών οργανώσεων εκ των κάτω.

Προσεγγίζοντας τα δίκτυα και την οριζόντια συνεργασία από την σκοπιά του εθελοντισμού και της σύνθεσης του κοινωνικού κεφαλαίου που θεωρείται, όπως έχουμε δει, ο τέταρτος συντελεστής κεφαλαίου παράλληλα με το ανθρώπινο, το φυσικό και οικονομικό κεφάλαιο, θα εξετάσουμε το ζήτημα οριζόντιας συνεργασίας των δικτύων με βάση τους παρακάτω άξονες: Την  Κοινωνική-πράσινη οικονομία, αντίδοτο στις αρρυθμίες του κράτους και της αγοράς και την οριζόντια συνεργασία ως αντίδοτο της κρίσης και ως κινητήρια δύναμη της περιφερειακής ανάπτυξης.

    Κοινωνικά δίκτυα και πράσινη οικονομία
Τρεις θεμελιακές έννοιες – αιτίες και κατακτήσεις της ανθρώπινης γνώσης καθόριζαν πάντοτε, ως κινητήριες δυνάμεις, την ιστορική εξέλιξη, και την οικονομική κατάσταση των εκάστοτε κοινωνιών. Το τρίπτυχο: Ενέργεια, τεχνολογίες και ιδεολογίες. Η ενέργεια και οι τεχνολογίες ως υλικές κινητήριες δυνάμεις και οι ιδεολογίες ως καύσιμο της κίνησης των ιδεών και της κουλτούρας. Οι τρεις αυτές έννοιες βρίσκονται σε άμεση αλληλεπίδραση στην ανάπτυξη της οικονομίας, και των κοινωνιών, από την εποχή της ανακάλυψης της φωτιάς και του μύθου Προμηθέα μέχρι σήμερα.
Σε πρακτικό επίπεδο το τρίπτυχο αυτό καθορίζει ακόμη και τον προσανατολισμό των επενδύσεων. Και αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία.

Έχοντας κατά νου την επίδραση της ενέργειας, στην οικονομική κρίση έχει αποδειχθεί στην ιστορία ότι η εξάντληση των παραδοσιακών πηγών ενέργειας χωρίς την αντικατάσταση τους από νέες μπορεί να γυρίσει δραματικά τις εξελίξεις προς τα πίσω με τραγικές συνέπειες. Αυτό συνέβη π.χ. με την εξάντληση των δασών στο τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και το γνωστό τότε κόσμο. Στην σημερινή εποχή μια τέτοια εξέλιξη ενεργειακής κρίσης φαντάζει εφιάλτης καθώς ολόκληρες περιοχές και συστήματα μπορούν να βυθιστούν στο σκοτάδι. Συστήματα παραγωγής και μεταφορών, συστήματα ύδρευσης και υγείας. Στο άμεσο μέλλον, χωρίς την άμεση μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα στις ήπιες μορφές ενέργειας το επακόλουθο, της ενεργειακής κρίσης η κατάρρευση των συστημάτων, θα είναι ο χειρότερος εφιάλτης στην παγκόσμια κοινωνία, με αλυσιδωτές επιδράσεις και στην παγκόσμια οικονομία.

Αντιλαμβανόμαστε έτσι, ότι οι νέες τεχνολογίες ήσαν πάντοτε το κλειδί για το πέρασμα από την εξάλειψη των παραδοσιακών μορφών ενέργειας σε νέες μορφές ενέργειας. Αυτό έγινε λίγο πριν τη βιομηχανική επανάσταση με την ανακάλυψη του ατμού και αργότερα με την ανακάλυψη του ηλεκτρισμού και της μηχανής εσωτερικής καύσης, τεχνολογίες που επέτρεψαν την άντληση και διύλιση πετρελαίου, και την θεαματική επέκταση παραγωγής για να διαμορφωθεί αυτό που λέμε σήμερα πολιτισμός της βιομηχανικής εποχής. Αυτό που γίνεται και τώρα με τις τεχνολογίες και των ήπιων μορφών ενέργειας και ιδιαίτερα, της ηλιακής ενέργειας είναι ότι δίνουν τη δυνατότητα της μαζικής και οικονομικά βιώσιμης παραγωγής υδρογόνου, προς αντικατάσταση της ρυπογόνου ενέργειας και υπεύθυνης των κλιματικών αλλαγών- μια ενέργεια που εγγυάται την ομαλή μετάβαση στην μεταβιομηχανική εποχή. Μόνον που σ’ αυτή τη μετάβαση υπάρχουν μεγάλες οικονομικές και πολιτικές αντιδράσεις.

Η γεωγραφική ισοκατανομή των ενεργειακών πόρων του πετρελαίου και φυσικού αερίου, είναι το σύνδρομο μια παγκόσμιας ιδεολογικής ηγεμονίας της οικονομικής ολιγαρχίας που για τη διατήρηση των προνομιών της θέτει σε κίνδυνο ολόκληρο τον πλανήτη μέσα από ένα σύστημα εξουσίας που ελέγχεται την απόλυτη κερδοσκοπία και την λεγόμενη οικονομία καζίνο. Ο εκδημοκρατισμός της ενέργειας όχι μόνο σε ιδεολογικό επίπεδο αλλά και με την έννοια της κοινωνικοποίησης της τεχνολογίας των ήπιων μορφών ενέργειας, όπως είναι η ηλιακή ενέργεια είναι η μοναδική λύση για έγκαιρη αντιμετώπιση του ριζικού προβλήματος για την ανθρωπότητα.

Ο εκδημοκρατισμός λοιπόν, και η βαθμιαία κοινωνικοποίηση της ενέργειας είναι λυδία λίθος της μετάβασης όχι μόνον σ’ ένα βιώσιμο σύστημα αλλά και δικαιότερης ανακατανομής του εισοδήματος αφού παραγωγός της ενέργειας μπορεί να γίνει μ’ αυτό τον τρόπο η τοπική Αυτοδιοίκηση, αλλά και διάφορες εταιρείες κοινωνικού και τοπικού χαρακτήρα. Σε αυτό το επίπεδο τα κοινωνικά δίκτυα σε συνεργασία με την τοπική Αυτοδιοίκηση μπορούν να γίνουν προπομπός του εκδημοκρατισμού της ενέργειας.

Στην παρούσα ιστορική φάση, η δικαιότερη κατανομή των ενεργειακών πόρων δεν είναι μόνον ζήτημα ηθικής επιταγής αλλά και τρόπος αντιμετώπισης της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης- και της φτώχειας ως απειλής που εκδηλώνεται αυτές τις μέρες στη μητρόπολη του συστήματος στο παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα με το φάσμα της πτώχευσης. Αυτό, βέβαια φέρνει και την ιδεολογική κατάρρευση από τη μία μεριά του φονταμενταλισμού της αγοράς κι από την άλλη του φονταμενταλισμού του κράτους, ως ακραίων ιδεολογημάτων που επεβλήθησαν από τις πολιτικές ολιγαρχίες έστω κι αν αυτές παρουσιάζονταν με δημοκρατικό προσωπείο.

Ποιος μπορεί πλέον να πιστέψει στα σοβαρά ύστερα από την κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος που παρατηρείται στις μέρες μας ότι μπορεί να κοιμάται ήσυχος αφήνοντας τις τύχες της ανθρωπότητας στην αυτορρύθμιση της αγοράς; Αλλά ποιος μπορεί επίσης να πιστέψει στο βαρύ απόλυτο «κράτος πρόνοιας» που φαντάζει ανήμπορο στις επερχόμενες «σεισμικές» δονήσεις της οικονομίας; Η λύση δεν είναι απλά η σύνθεση μιας μεικτής οικονομίας, κράτους και αγοράς, αλλά η σύνθεση κράτους αγοράς, και κοινωνικής οικονομίας των ενεργών πολιτών, για την αυτορρύθμιση της προνοιακής πολιτικής. Κι αυτό συνιστά μια νέα ιδεολογία. Την ιδεολογία των ενεργών πολιτών και των δικτύων που παρεμβαίνουν ενεργά σε θεμελιακά ζητήματα ενεργειακής, οικολογικής και οικονομικής πολιτικής. Tο μήνυμα είναι να μην περιμένουμε λύσεις μόνον από το κράτος και τις κυβερνήσεις. Η λύση βρίσκεται στον εκδημοκρατισμό της ενέργειας και τους ενεργούς πολίτες της οικοανάπτυξης.

Δίκτυα και περιφερειακή ανάπτυξη
Έχουμε ήδη τονίσει στο κεφάλαιο αυτό, ότι ο εθελοντισμός και μέσω αυτού η δικτύωση είναι βασικός συντελεστής κοινωνικών υπηρεσιών και κοινωνικού κεφαλαίου, το οποίο με την σειρά του είναι το κλειδί της ανάπτυξης της κοινωνικής οικονομίας, της απασχόλησης και της εξασφάλισης συλλογικών αγαθών. Είδαμε επίσης ότι ο ορισμός για το κοινωνικό κεφάλαιο περιλαμβάνει όλες τις συλλογικές αξίες και δίκτυα που διευκολύνουν την οργάνωση και ομαδική δράση η οποία τελικά διαμορφώνει συνθήκες αλληλεγγύης και κοινωνικής ανάπτυξης. Από τον πατριωτικό φιλανθρωπικό και τοπικό εθελοντισμό με τις μη χρηματικές ανταλλαγές που κυριαρχούσε στις παλαιότερες γενιές έχουμε περάσει σε μια πολυδιάστατη-οικουμενική, ανθρωπιστική και οικολογική δικτύωση  με αυτονομία δράσης από την αγορά και κράτος που λειτουργεί συμπληρωματικά και καλύπτει τα κενά της οικονομίας και κοινωνικής προστασίας. Τα εθελοντικά αυτά κοινωνικά δίκτυα, σήμερα δεν εκφράζουν μόνον συναίσθημα αλληλεγγύης, αλλά λογική διαδικασία με ανταποδοτικότητα στα πλαίσια της κοινωνικής οικονομίας. Είναι προσφορά, αλληλεγγύη και ταυτόχρονα οργανωμένη κοινωνική διαδικασία εξασφάλισης συλλογικών αγαθών για την αντιμετώπιση κοινωνικών αναγκών. Ο σκοπός της κίνησης αυτής που πολλές φορές, αν όχι πάντα, γίνεται σχεδόν ακούσια κι αυτοματοποιημένα ευνοούμενη από τις νέες τεχνολογίες και κυρίως το διαδίκτυο, έχει σαν αποτέλεσμα δικτύωση εθελοντικών και μη κερδοσκοπικών οργανώσεων που δραστηριοποιούνται σε διάφορους και διαφορτικούς τομείς.

Η αποτελεσματικότητα της δικτύωσης καταφαίνεται από την δυνατότητα πραγματοποίησης στόχων μεγαλύτερης κλίμακας αλλά κι από την εξασφάλιση της δυνατότητας επίτευξης προγραμματικών συμφωνιών, στο επίπεδο οργανώσεων της Κοινωνίας Πολιτών, Κρατικών Οργανισμών και Φορέων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης καθώς και επιχειρήσεων στο τομέα της κοινωνικής εταιρικής ευθύνης. Σ’ αυτό το επίπεδο συνεργασίες και δικτυώσεις μπορούν να λειτουργήσουν ως προωθητικές κινήσεις δημιουργώντας τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την ενεργοποίηση ανθρώπινων πόρων και δημιουργία ανθρώπινου κεφαλαίου σε κάθε περιοχή παρέμβασης. Με αυτούς τους στόχους και με την συμμετοχή ενεργών πολιτών μπορούν να τεθούν στόχοι για οικοδιαχείριση στα μεγάλα αστικά κέντρα και την οικοανάπτυξη στην ύπαιθρο δημιουργώντας τις απαραίτητες συνθήκες και δυνατότητες τεχνογνωσίας για την υποστήριξη και συμβουλευτική των δικτύων με σχεδιασμό και μελέτες προγραμμάτων.

Άλλη πρωτοβουλία για την περιφερειακή ανάπτυξη είναι η δημιουργία παρατηρητηρίου για τις πράσινες πόλεις με προγράμματα που ανταποκρίνονται στην αστική οικολογία, βάση της οποίας τα τελευταία χρόνια έχει γίνει παγκόσμια κίνηση η οποία επιζητά να δημιουργηθούν οικολογικές πόλεις, πόλεις δηλαδή σε ισορροπία με την φύση. Καθώς επίσης: η επείγουσα ανάγκη αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών προβλημάτων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης των κλιματικών αλλαγών, και της μεγάλης έλλειψης πρασίνου στα αστικά κέντρα. Η επείγουσα ανάγκη για την περεταίρω δραστηριοποίηση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης για την ενίσχυση του πράσινου σε συνεργασία με τις Οργανώσεις της Κοινωνίας Πολιτών

Δίκτυα και πνευματικός εθελοντισμός.
Όπως διαπιστώσαμε ήδη, τα οργανωμένα κοινωνικά δίκτυα που εμφανίζονται σήμερα με κάθε μορφή συλλογικών οργανώσεων είναι ο κύριος χώρος όπου αναπτύσσεται η μη κερδοσκοπική κοινωνική οικονομία, μέσα από θεσμούς αλληλεγγύης, κοινωνικής μέριμνας, πράσινης και πολιτιστικής επιχειρηματικότητας. Με αντικείμενο και σκοπό τις πράσινες πόλεις, πράσινες προμήθειες, πράσινη ενέργεια, το περιβάλλον και την υγεία, αναπτύσσεται μια οικονομία φιλική προς το περιβάλλον και τον πολίτη.  Αυτά τα δίκτυα προσφέρουν δωρεάν πληροφορίες και κάποιες δωρεάν υπηρεσίες, που υπερβαίνουν το σύστημα πνευματικής ιδιοκτησίας και της αγοράς, διαμορφώνοντας ένα σημαντικό πεδίο μη χρηματικών ανταλλαγών.

Το διαδίκτυο από την άλλη πλευρά εξελίσσεται σ' ένα δωρεάν ανοικτό πανεπιστήμιο σ' όσους θέλουν να το χρησιμοποιήσουν συστηματικά. Για πρώτη φορά υπάρχει έτσι η προοπτική για δωρεάν παιδεία και επιμόρφωση, εκτός σχολείου και για όλους τους πολίτες, με έναν αυθεντικό σκοπό για την ποιότητα ζωής.  Οι άνθρωποι μπορούν να επικοινωνήσουν και χωρίς την εμπορευματική επικοινωνία της διαμεσολάβησης. Τα κίνητρα ξεκινούν εντελώς αντίστροφα, όχι από το ατομικό κέρδος, αλλά από το συλλογικό όφελος και την κοινωνική αναγνώριση της προσφοράς. Τεράστιες βιβλιοθήκες και βιβλία, στα οποία έχουν λήξει τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας ή από εθελοντές διαδικτύου, προσφέρονται δωρεάν, βλέπε Wikipedia. Η ίδια τεχνολογία του διαδικτύου προσφέρει σε πολλές περιπτώσεις δωρεάν λογισμικό και μελέτες εφαρμογής για on line αγορές. Με αυτή την πρακτική, η επιστημονική γνώση της οικολογίας και της πράσινης επιχειρηματικότητας διαχέεται και δεν είναι, πλέον, εμπορικό μυστικό των ολίγων και προνομιούχων η γνώση, αλλά ολοένα και περισσοτέρων, το οποίο είναι μια άλλη μορφή εθελοντισμού, απελευθέρωσης της γνώσης.  Έτσι, η διάδοση γνώσης μπορεί να γίνει εφόδιο για πολλούς ώστε να παράξουν και να διακινήσουν πράσινα προϊόντα και υπηρεσίες, να δημιουργήσουν νέες θέσεις απασχόλησης με εφαλτήριο την εναλλακτική επικοινωνία και την κοινή εμπιστοσύνη, που προσφέρουν τα κοινωνικά δίκτυα, μέσα από τα blogs και τη διαρκή διαβούλευση που επιτυγχάνουν.

Διαπιστώνουμε μ' αυτόν τον τρόπο, ότι μια νέα αναδυόμενη «αγορά» με αυξανόμενη ζήτηση σε πράσινα προϊόντα, πράσινα επαγγέλματα και υπηρεσίες, έχει γίνει τελευταία αισθητή και στην Ελλάδα. Δεν είναι μόνο οι μαζικές εθελοντικές δενδροφυτεύσεις που γίνονται, αλλά και η συμβολή αυτών των δικτύων στο γενικότερο σκοπό για τις πράσινες πόλεις, τον εναλλακτικό τουρισμό – οικοτουρισμό, τη διάδοση κοινωνικών υπηρεσιών, τον τομέα της υγείας, όπου υπάρχει μια μεγάλη παράδοση σε κοινωφελή ιδρύματα από μεγάλους ευεργέτες και τώρα αναπτύσσονται πρωτοβουλίες από τη συλλογικότητα των πολιτών.


ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ Ο.Κ.Π
Βασίλης Τακτικός

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου